Soorten schakelaars: alle opties & afwerkingen

Het meest onmisbare onderdeel van iedere elektrische installatie? Dat is waarschijnlijk de schakelaar. Zo’n schakelaar is verantwoordelijk voor het in- en uitschakelen van verlichting, apparaten of andere elektrische systemen. 

Lees hier meer over de soorten schakelaars, hun functies en afwerkingen. Vul ons formulier in voor gratis offertes van erkende elektriciens. 

Schakelaar aansluiten: drie onderdelen

Hoewel de soorten schakelaars onderling van elkaar verschillen, beschikken ze allemaal over drie onderdelen die standaard aanwezig zijn. 

De functionele module (inbouwmechanisme)

De functionele module of het inbouwmechanisme wordt over het algemeen gezien als het hart van de schakelaar. Deze module bevat alle elektrische contacten die openen of sluiten wanneer er iemand op de schakelaar drukt.

Het inbouwmechanisme wordt in de muur geplaatst en vervolgens aangesloten op de elektrische bedrading met aansluitklemmen. Het hangt af van het type schakelaar hoeveel dit er zijn.

De centraalplaat

De functionele module wordt in de muur verwerkt en is daardoor doorgaans niet zichtbaar. De centraalplaat daarentegen is het zichtbare, bedienbare gedeelte van de schakelaar (de drukknop). 

Deze centraalplaat wordt vastgeklikt op de functionele module. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren, materialen en andere stijlen. 

De afdekplaat

De afdekplaat wordt ook wel de wandplaat genoemd. Het voert geen belangrijk functie uit, maar is gewoon een nette afwerking van de centraalplaat tegen de muur. Ook afdekplaten zijn verkrijgbaar in verschillende stijlen, meestal aansluitend op de stijl van de centraalplaat.

We onderscheiden enkele afdekplaten en meervoudige afdekplaten:

• Een enkelvoudige afdekplaat is bedoeld voor één schakelaar
• Een meervoudige afdekplaat voorziet meerdere schakelaars of stopcontacten van een strakke afwerking

Welke soorten schakelaars zijn er? [Verlichting] 

We onderscheiden acht bekendste soorten schakelaars. We bespreken ze allemaal hieronder, inclusief voor- en nadelen en situaties waarin de schakelaar wordt gebruikt. Alle omschrijvingen hebben betrekking op schakelaars voor verlichting.

1. Enkelpolige schakelaars

De enkelpolige schakelaar is de meest voorkomende variant. Hij komt vooral voor in woningen en kantoren en wordt gebruikt om lichten vanaf één plaats aan en uit te zetten. Denk aan een plafondlamp of een lamp in het toilet.

Het voordeel van zo’n enkelpolige schakelaar is de eenvoudig installatie, goedkope prijs en grote beschikbaarheid. De functionaliteit is wel beperkt. Hij kan tenslotte maar één lichtpunt op één specifieke plek bedienen.

Enkelpolige schakelaars zijn ideaal voor kleine ruimtes waar geen meervoudige schakelaar nodig is.

2. Dubbelpolige schakelaars

De dubbelpolige of tweepolige schakelaar is, in tegenstelling tot wat je misschien verwacht, géén schakelaar met meerdere knoppen. De term dubbel verwijst naar de polen die zowel de fase- als de nuldraad onderbreken.

Zo zorgt het voor een verhoogde veiligheid: het stroomcircuit wordt volledig spanningsvrij gemaakt. Het formaat is wel groter en dubbelpolige schakelaars zijn over het algemeen lastiger te installeren.

Dubbelpolige schakelaars duiken vooral op in vochtige ruimtes of bij zwaardere, elektrische apparatuur.

3. Serieschakelaars

Een serieschakelaar heeft wel te maken met meerdere lichtpunten. Deze schakelaar kan vanuit één inbouwdoos twee lichtpunten onafhankelijk van elkaar bedienen. Het lijkt dus alsof er twee schakelaars in één omhulsel zitten, maar dat is niet het geval.

Het voordeel van een serieschakelaar is dat ze ruimte bespaart. Het nadeel is dat de bekabeling een stuk complexer is dan bij een enkelpolige schakelaar.

Samengevat is de serieschakelaar handig wanneer je meerdere lichtpunten in één ruimte wilt kunnen bedienen.

4. Wisselschakelaars

Een wisselschakelaar lijkt op een serieschakelaar, maar is toch verschillend. Een serieschakelaar gebruik je om twee lichtpunten onafhankelijk van elkaar te bedienen, terwijl je een wisselschakelaar inzet om één lichtpunt vanuit meerdere plaatsen te bedienen.

Het voordeel? Het gebruiksgemak. Het nadeel is dat je twee schakelaars nodig hebt en dat de bekabeling voor een wisselschakeling complexer is. 

De wisselschakelaar is vooral handig bij de trap. Je hebt dan boven- en onderaan de trap een knop om het licht te bedienen. Ze duiken ook op bij lange gangen of kamers met meerdere ingangen.

5. Kruisschakelaars

Een kruisschakelaar is een soort uitbreiding op de wisselschakelaar. Het is mogelijk om één lichtpunt niet vanaf twee, maar drie of meerdere plekken te bedienen.

Het voordeel is opnieuw gebruiksgemak. Nadelen zijn de complexere installatie en een hogere kostprijs.

Kruisschakelaars komen veel voor bij grote ruimtes met meerdere ingangen en lange gangen.

6. Tijdschakelaars

Een tijdschakelaar is een schakelaar die aan en uitgaat op een tijd die je vooraf instelt. Een handige oplossing voor wie bijvoorbeeld wilt besparen op verlichting.

Die besparing is het grootste voordeel van een tijdschakelaar. Het aan- en uitzetten gebeurt volledig automatisch. Ze zijn wel duurder dan de andere soorten schakelaars. 

Tijdschakelaars zijn handig bij systemen die niet doorlopend actief zijn, bijvoorbeeld bij verlichting buitenshuis. Deze kun je bijvoorbeeld zo instellen dat de lampen alleen ’s avonds aangaan.

7. Dimmers

Een dimmer is een schakelaar waarmee je de intensiteit van het licht kunt afstemmen. Dat kan handmatig en elektronisch en door te draaien, te drukken of te schuiven.

Het grootste voordeel van een dimmer is opnieuw besparing. Veel mensen vinden dimmers ook sfeervol, omdat je de lichten minder fel kunt instellen. De installatie is wel duurder. Bovendien zijn niet alle lampen zijn dimbaar. 

Dimmers komen vooral veel voor in woonkamers, slaapkamers of andere ruimtes waar sfeer belangrijk is.

8. Elektrische lichtschakelaars met detectoren

Lichtschakelaars met detectoren zijn ook besparende varianten, al werken ze iets anders. Ze bevatten namelijk bewegingsmelders of aanwezigheidsdetectie. Dat houdt in dat het licht automatisch aan of uit wordt gezet zodra er beweging wordt opgemerkt.

De voordelen? Duurzaamheid en gebruiksvriendelijkheid. Nadeel is dat deze automatische schakelaars soms ook reageren op bewegingen wanneer dit niet de bedoeling is. Bovendien zijn ze relatief duur.

Lichtschakelaars met detectoren komen veel voor in gangen, toiletten en bergingen.

Mogelijke afwerking voor schakelaars

Schakelaars zijn vooral functioneel, maar ze mogen er natuurlijk ook stijlvol uitzien. Voor een vakkundige afwerking, kan je zowel je centraalplaten als afdekplaten aanpassen. 

Centraalplaten

Een centraalplaat bedekt het mechanisme van de schakelaar. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren, stijlen en materialen. De witte versie is de meest voorkomende, maar tegenwoordig zijn er zelfs centraalplaten van glas of metaal beschikbaar.

Er is veel keuze, de platen zijn eenvoudig te vervangen en ze geven een stijlvol accent aan je woning. Daar staat tegenover dat centraalplaten krasgevoelig zijn en in prijs variëren. 

Afdekplaten

Een afdekplaat is bepalend voor de look van je schakelmateriaal. Ook deze varianten komen in verschillende kleuren, stijlen en materialen voor. Maar je kunt nog meer onderscheid aanbrengen. Ze verschillen bijvoorbeeld ook in vormen: van vierkant tot rond. Daarnaast heb je keuze uit enkelvoudige, dubbele of meervoudige afdekplaten.

Je kunt verschillende uitvoeringen afdekplaten flexibel combineren. Hou er wel rekening mee dat sommige platen merkgebonden zijn en je ze daarom niet overal kunt plaatsen. Zorg ervoor dat de afdekplaat die jij op het oog hebt ook daadwerkelijk compatibel is met het merk van je schakelaar.

Veelgestelde vragen

Ontvang gratis offertes op maat van je elektriciteitsproject

Vraag meerdere offertes aan om er zeker van te zijn dat je de juiste elektricien voor de juiste prijs aan het werk zet.